PRAWO AUTORSKIE

Dozwolony użytek chronionych utworów

1. ogólne zasady korzystania z utworu w ramach dozwolonego użytku
2. pojęcie własnego użytku osobistego
3. dozwolony użytek publiczny

Ogólne zasady korzystania z utworu w ramach dozwolonego użytku

  Instytucja dozwolonego użytku chronionych utworów regulowana jest w ustawie PrAut w przepisach 23-35 i wprowadzona została przez wzgląd na interes ogółu, przez który wyłączne prawo autorskie, ukształtowane na wzór prawa własności, musi doznać ograniczeń. Przepisy w zamyśle ustawodawcy miały zagwarantować uzyskanie równowagi między indywidualnymi interesami podmiotów uprawnionych z tytułu praw autorskich a interesami społecznymi. Wyjątki w sferze bezwzględnych praw autorskich wprowadzone regulacjami o dozwolonym użytku podlegają ścisłej interpretacji i niedozwolone jest ich stosowanie w drodze analogii. Wszelkie powstałe wątpliwości należy rozstrzygać na korzyść autora.

Pojęcie własnego użytku osobistego

  Własny użytek osobisty znalazł miejsce w polskiej ustawie Prawo autorskie w art. 23, stanowiącym, iż dozwolone jest nieodpłatne korzystanie z utworu już rozpowszechnionego w zakresie własnego użytku osobistego, bez konieczności uzyskania zezwolenia twórcy. W ust. 2 tegoż przepisu wyjaśnione jest pojęcie własnego użytku osobistego jako korzystanie z pojedynczych egzemplarzy utworów przez krąg osób pozostających w związku osobistym, w szczególności pokrewieństwa, powinowactwa lub stosunku towarzyskiego. Kluczowym wyrazem w przytoczonej definicji jest przymiotnik "pojedynczy", co oznacza w praktyce, że reprodukcja egzemplarzy w większej ilości z założenia nie może mieścić się w granicach użytku prywatnego. Nie wprowadzono w polskiej ustawie żadnego ograniczenia dotyczącego rozmiarów zwielokrotnienia poszczególnego utworu. Dla celów użytku osobistego dozwolone jest zatem skopiowanie całego utworu.

  W kolejnym artykule umieszczona jest regulacja dotycząca zwielokrotniania utworu w ramach własnego użytku osobistego, która mówi, iż przejściowe lub incydentalne zwielokrotnianie utworów, niemające samodzielnego znaczenia gospodarczego, a stanowiące integralną i podstawową część procesu technologicznego oraz mające na celu wyłącznie umożliwienie:
1)przekazu utworu w systemie teleinformatycznym pomiędzy osobami trzecimi przez pośrednika lub
2) zgodnego z prawem korzystania z utworu, nie wymaga zezwolenia twórcy. Wyjątek nie ma zastosowania do programów komputerowych.

Dozwolony użytek publiczny

  Ustawodawca dość szczegółowo określił co mieści się w ramach dozwolonego użytku publicznego, kiedy i w jakiej formie jest on dopuszczalny. Dozwolone jest między innymi rozpowszechnianie ogólnie dostępnych w eterze programów telewizyjnych i radiowych systemami anten centralnych i sieci kablowych, musi jednak zostać spełniony warunek, że sygnał jest dostarczany do maksimum 50 gospodarstw domowych. Co więcej w ramach dozwolonego użytku publicznego można rozpowszechniać w publicznie dostępnych mediach wcześniej rozpowszechnione materiały o charakterze aktualności lub przeglądu wydarzeń (sprawozdania z wydarzeń, aktualne artykuły na tematy polityczne, mowy wygłoszone publicznie itp.). Jednakże za korzystanie z tych materiałów twórcy przysługuje prawo do wynagrodzenia. Biblioteki, archiwa i szkoły są upoważnione do rozpowszechniania wcześniej nabytych utworów poprzez ich udostępnianie i pożyczanie w ramach swoich zadań statutowych. Dozwolone jest także przytaczanie fragmentów innych utworów w dziełach stanowiących samoistną całość, pod warunkiem że jest to uzasadnione "wyjaśnianiem, analizą krytyczną, nauczaniem lub prawami gatunku twórczości" (jest to tzw. prawo cytatu). Ustawodawca dopuszcza również publiczne wykonywanie utworu podczas ceremonii religijnych, imprez szkolnych i akademickich lub oficjalnych uroczystości państwowych, wtedy gdy wstęp na te imprezy jest bezpłatny, a osoby wykonujące utwór nie pobierają za to żadnych korzyści majątkowych. Na podstawie art. 33 PrAut możliwe jest również rozpowszechnianie utworu wystawionego na stałe na ogólnie dostępnych drogach, ulicach, placach lub w ogrodach, pod warunkiem, że nie będą one stosowane do tego samego celu (można zatem zrobić zdjęcie rzeźbie wystawionej w parku lub budynkowi stojącemu przy drodze publicznej i potem rozpowszechniać to zdjęcie) oraz rozpowszechnianie w encyklopediach i atlasach, publikowanie utworów plastyczne i fotograficznych, "o ile nawiązanie porozumienia z twórcą celem uzyskania jego zezwolenia napotyka trudne do przezwyciężenia przeszkody", przy czym twórca ma prawo w każdej chwili zażądać wynagrodzenia za użycie jego utworu.

  Bardzo ważny przepis, o którym należy pamiętać przy instytucji dozwolonego użytku to art. 34 statuujący, że można korzystać z utworów w granicach dozwolonego użytku pod warunkiem wymienienia imienia i nazwiska twórcy oraz źródła. Podanie twórcy i źródła powinno uwzględniać istniejące możliwości.