PRAWO AUTORSKIE

Autorskie prawa majątkowe

1. pojęcie i ogólna charakterystyka autorskich praw majątkowych
2. poszczególne prawa majątkowe
3. czas trwania majątkowych praw autorskich



Pojęcie i ogólna charakterystyka autorskich praw majątkowych




  Pojęcie autorskich praw majątkowych zostało zdefiniowane w art. 17 ustawy PrAut stanowiące, że twórcy przysługuje wyłączne prawo do korzystania z utworu i rozporządzania nim na wszystkich polach eksploatacji oraz do wynagrodzenia za korzystanie z utworu, chyba że ustawa stanowi inaczej.

  Konstrukcja tego przepisu przypomina koncepcję prawa własności z Kodeksu cywilnego. Twórca, podobnie jak właściciel rzeczy, może z wyłączeniem innych osób korzystać z utworu, upoważniać osoby trzecie do takiego korzystania oraz rozporządzać prawem do korzystania z utworu (dotyczy to rozporządzania uprawnieniami majątkowymi, a nie samym utworem).

  W przypadku majątkowych praw autorskich pojawia się pojęcie własnościowej koncepcji monopolu. Nie mniej jednak, analogicznie do własności, podlegają one pewnym ograniczeniom, które nie są jednak niezmienne. W zależności od konkretnych potrzeb zawęża się lub rozszerza monopol autorski przez ustanowienie tzw. licencji ustawowych. Dlatego zakres majątkowego prawa autorskiego jest, obok art. 17, doprecyzowany przez przepisy o dozwolonym użytku prywatnym (art. 23) i o dozwolonym użytku publicznym (art. 24-35). Koncepcja własnościowa monopolu autorskiego znajduje wyraz także w art. 35, zgodnie z którym dozwolony użytek nie może naruszać normalnego korzystania z utworu lub godzić w słuszne interesy twórcy, czego konsekwencją jest przyznanie mu w niektórych przypadkach roszczenia o wynagrodzenie.

  Art. 17 PrAut zawiera syntetyczną definicję majątkowego prawa autorskiego. Treść tego prawa to wyłączne, skuteczne erga omnes prawo do podejmowania decyzji o każdej formie korzystania z utworu jako dobra niematerialnego, gdzie korzystanie rozumie się jako każdą formę czynności faktycznych i prawnych, na podstawie których inny podmiot na określonych warunkach uzyskuje możliwość korzystania z utworu. Zgodnie z brzmieniem omawianego artykułu ustawodawca może jednak w odniesieniu do niektórych z tych form pozbawić twórcę możności zakazania innym podmiotom korzystania z jego już rozpowszechnionego utworu. W takich sytuacjach twórca powinien otrzymywać wynagrodzenie, chyba że ustawodawca pozbawi go również i tego prawa w sposób wyraźny.

  W art. 17 PrAut wymieniono oddzielnie, niezależnie od prawa rozporządzania utworem i prawa do korzystania z utworu, prawo do wynagrodzenia za korzystanie z utworu. Powstaje w związku z tym pytanie o znaczenie takiego wyodrębnienia, charakter prawny powyższego uprawnienia i jego stosunek do prawa do rozporządzania utworem oraz prawa do korzystania z utworu. Istnieje wiele koncepcji, ale dominująca w doktrynie zakłada, że prawo do wynagrodzenia w art. 17 oznacza tylko skutek dyspozycji prawami wyłącznymi i stanowi swoiste ius utendi fruendi (prawo korzystania i pobierania pożytków).




Poszczególne uprawnienia majątkowe




  Katalog poszczególnych cząstkowych uprawnień majątkowych składa się z prawa do: zwielokrotniania, wprowadzania do obrotu, najmu i użyczania egzemplarzy, wystawiania, droit de suite, komunikowania dzieła publiczności bezpośrednio i za pomocą różnych środków technicznych oraz wyłączne prawo zezwalania na wykonywanie zależnego prawa autorskiego.

  Prawo do zwielokrotniania egzemplarzy utworu jest jednym z najstarszych i najbardziej elementarnych uprawnień cząstkowych. Pojęcie zwielokrotniania od zawsze łączonme jest z materialnym utrwaleniem jakąkolwiek metodą, która pozwala na komunikowanie dzieła bezpośrednio publiczności, a więc z dokonaniem czytelnego egzemplarza. Zarówno reprodukcja całości utworu, jak i jego fragmentu, wymaga zezwolenia podmiotu uprawnionego. Dlatego też na wypadek przekroczenia granic dozwolonego cytatu bądź też takich zmian w utworze, które nie dadzą się zakwalifikować jako dozwolona adaptacja, należy przyjąć niedozwolone, iż miało miejsce niedozwolone zwielokrotnienie części utworu. Ważne jest aby pamiętać, iż właściciel oryginału dzieła nie nabywa prawa do jego zwielokrotniania, co wynika z ogólnych założeń prawa autorskiego jako prawa na dobru niematerialnym. Potwierdzone zostało to w art. 52 ust. 1 PrAut, który stanowi, że przeniesienie własności egzemplarza nie powoduje przejścia autorskich praw majątkowych do utworu.

  Kolejnym prawem cząstkowym jest prawo wprowadzania do obrotu, definiowanego w polskim prawie jako prawo oferowania publiczności oryginału lub kopii dzieła i wprowadzania ich w obieg. Innymi słowy jest to uprzystępnianie dzieła publiczności poprzez oddanie fizycznych nośników dzieła do jej dyspozycji. Nie mamy na myśli tylko pierwszego wprowadzenia utworu na rynek, ale również o kontrolę nad tym, co się dalej z nim dzieje. Oznacza to, iż działania takie jak najem, wypożyczenie, wymiana, oferowanie do sprzedaży mieszczą się w tym pojęciu.

  W skład prawa decydowania o obrocie egzemplarzami wchodzą jeszcze dwa inne uprawnienia: użyczenie i najem. Definicje tych pojęć znajdujemy w art. 6 ust. 1 pkt 7 i 8. Najmem egzemplarzy utworu jest ich przekazanie do ograniczonego czasowo korzystania w celu bezpośredniego lub pośredniego uzyskania korzyści majątkowej, natomiast użyczeniem - przekazanie egzemplarzy do ograniczonego czasowo korzystania, niemające na celu bezpośredniego lub pośredniego uzyskania korzyści majątkowej. Wyłączne prawo najmu oraz użyczenia ma na celu rekompensatę podmiotom praw autorskich strat wywołanych ewentualnym ograniczeniem liczby sprzedanych egzemplarzy. Najemca egzemplarza nie może, bez dodatkowego zezwolenia, czynić żadnego użytku z egzemplarza w celu publicznego korzystania, gdyż umowa najmu zakłada korzystanie z przedmiotu najmu tylko we własnym zakresie. W zakres użyczenia z kolei wchodzi nieodpłatne wypożyczenie egzemplarzy, które nie ma na celu choćby pośredniego uzyskania korzyści majątkowej. Prawo to doznaje pewnych ograniczeń w zakresie dozwolonego użytku publicznego- w art. 28 na rzecz bibliotek, archiwów, i szkół.

  Kolejne z praw cząstkowych- prawo wystawienia- dotyczy oryginalnych egzemplarzy, jak również ich zwielokrotnień, a także: chronionych prawem autorskich listów, map, makiet, partytur itp. Jest ono niezależne od prawa podejmowania decyzji o obrocie i nie wygasa z momentem przeniesienia własności egzemplarza. Według zamysłu ustawodawcy, wyrażonego w art. 32 ust.1 PrAut właściciel egzemplarza utworu plastycznego może publicznie wystawić dzieło, o ile nie łączy się to z osiąganiem korzyści majątkowych. Tzw. dozwolony użytek nie może jednak naruszać osobistych praw autora. Prawo wystawiania uprawnia twórcę do żądania wynagrodzenia za każdą formę odpłatnego wystawiania.

  Problematyka oryginału dzieła sztuk plastycznych powiązana jest jeszcze z odrębnym uprawnieniem określanym mianem droit de suit, które może zostać zdefiniowane jako prawo autora, a w przypadku jego śmierci jego spadkobierców, do uzyskiwania pewnego procentu ceny sprzedaży dzieła sztuk plastycznych, gdy sprzedaż ta ma charakter profesjonalny i zawodowy- galerie sztuki, domy aukcyjne, itp.

  Prawo komunikowania dzieła publiczności bezpośrednio i za pomocą różnych środków technicznych to jedno z ostatnich cząstkowych uprawnień majątkowych. Publiczne wykonanie to tradycyjna forma udostępniania utworu publiczności, gdyż odbywa się bez udostępniania egzemplarzy dzieła widzom, a wykorzystuje jedynie świadczenia artystów, wykonawców. Publiczne odtwarzanie z kolei to udostępnienie utworu bądź przy pomocy nośników dźwięku, obrazu lub dźwięku i obrazu, na których utwór został zapisany, bądź przy pomocy urządzeń służących do odbioru programu radiowego lub telewizyjnego, w którym utwór jest nadawany. W przypadku komunikowania utworu publiczności przy wykorzystaniu różnych środków technicznych kluczowe znaczenie ma nadawanie za pomocą wizji przewodowej i bezprzewodowej, fonii, reemisja. Prawo nadawania gwarantuje Konwencja berneńska, stanowiąca, że: "Autorzy dzieł literackich i artystycznych korzystają z wyłącznego prawa udzielania zezwoleń na nadawanie swych utworów drogą radiowo-telewizyjną lub publiczne rozpowszechnianie tych dzieł wszelkimi środkami przekazu bezprzewodowego, służącymi do rozpowszechniania znaków, dźwięków lub obrazów". Sama procedura nadawania pociąga za sobą konieczność uzyskania zezwolenia twórców.




Czas trwania majątkowych praw autorskich




  Polskie ustawodawstwo przewiduje ochronę trwającą 70 lat po śmierci twórcy. Czas trwania majątkowych praw autorskich liczony jest w latach pełnych, następujących po roku, w którym miało miejsce zdarzenie rozpoczynające bieg terminu. Zakres ochrony reguluje art. 124 PrAut, który stanowi, że przepisy ustawy stosuje się do utworów: 1) ustalonych po raz pierwszy po wejściu w życie, 2) do których prawa autorskie według przepisów dotychczasowych wygasły, ale które według ustawy korzystają nadal z ochrony, 3) do których prawa autorskie według dotychczasowych przepisów nie wygasły. Specjalna regulacja z art. 124 ust. 1 pkt 3 PrAut wprowadza instytucję odżycia ochrony praw "wygasłych", która ma zastosowanie do utworów obywateli obcych stale zamieszkałych za granicą pod warunkiem wzajemności. Specjalna regulacja z art. 124 ust. 1 pkt 3 PrAut wprowadza instytucję odżycia ochrony praw "wygasłych". W myśl powołanego przepisu, jeżeli prawo do danego utworu wygasło przed datą wejścia ustawy w życie, to wraz z nadejściem tej daty prawo to "odżywa", przy czym trwa ono od daty wejścia w życie ustawy do czasu upłynięcia okresu obliczonego według zasad podanych w art. 36-40. Na przykład, gdy czas ochrony liczony jest od daty śmierci twórcy, reaktywowanie ochrony powstanie w odniesieniu do tych utworów, których twórcy zmarli w 1944 r. lub później.